مسجد جامع عتیق اصفهان

مساجد را می‌توان تنها مکان‌هایی بر روی زمین دانست که انسان با حضور در آنها بهشتی زمینی را تجربه می‌کند و بار دیگر با نگاهی عمیق‌تر به قدرت الهی و راز آفرینش پی می‌برد.

«مسجد جامع اصفهان» یکی از آن مکان‌های مقدسی است که تمام وجودش غرق در رازهایی بی‌انتهاست و آغوش گرم خود را لبریز از گنجینه‌های ارزشمند هنر و معماری کرده است که برای دانستن و درک این رازها نیازمند سال‌ها زمان می‌باشد.

تاریخچه مسجد جامع اصفهان

اوج عظمت و شکوه معماری عصر سلجوقی را می‌توان در بزرگترین و زیباترین مسجد جهان بنام «مسجد جامع عتیق اصفهان» به وضوح دید.

شالوده‌ی اصلی این مسجد که بصورت یک آتشکده‌ کاربرد داشته‌ است در اواسط قرن دوم ه-ق احداث گردید.

اما کمتر از یک قرن پس از ساخت آن تخریب شد و به جای آن مسجد وسیعی متناسب با جمعیت شهر در منتهی الیه شمال غربی «میدان کهنه» بنا گردید.

اگر چه مسجد عتیق اصفهان را باید گنجینه‌ای ارزشمند از پانزده قرن معماری دوره‌ی اسلامی دانست، لیکن مهمترین و زیباترین بخش این مجموعه‌ی منحصر به فرد متعلق به عصر سلجوقی می‌باشد.

لازم به ذکر است محدوده‌ی این مسجد تاریخی در بخش بازار قدیمی شهر قرار داشته و نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده است.

ساختار اصلی این مسجد در ابتدا با حیاطی باز و ستون‌های چوبی بنا شده بود که از آثار مسجد قدیمی چیزی باقی نمانده است.

اما طبق مدارک تاریخی، این مسجد در طول زمان به دلیل بلایای طبیعی و غیرطبیعی از بین رفته و دوباره احیا شده است.

درب‌های ورودی مسجد جامع اصفهان

ساختار این مسجد به گونه‌ای جذاب و زیبا طراحی شده است که مخاطب را از بیرون بنا به درون آن جذب می‌کند.

ورود به مسجد عتیق از 7درب در محله‌های مختلف امکان پذیر است.

شایان ذکر است در این بین، درب ورودی واقع در بازار کهنه از شکوه و جلال خاصی برخوردار است.

در بدو ورود، کشکولی با زنجیرهای فلزی از بالای درب آویزان است که نشانگر عدل و انصاف و برابر بودن انسان‌ها با هم درعالم هستی نزد پروردگار می‌باشد.

کتابخانه خواجه‌نظام‌الملک

کتابخانه‌ی عظیم و مشهور «خواجه‌نظام‌الملک» در ابتدای مسجد گنجینه‌ای گوهر بار از کتاب‌های تاریخی و مرجع در ادوار مختلف به حساب می‌آمده است که متاسفانه در بمباران شهر اصفهان در سال 1363 کتابخانه تخریب گردید و مجدداً به شیوه اول بازسازی شد.

بعد از گذر از کتابخانه، گنبد خواجه نظام الملک با معماری مسحور کننده‌ای نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

این اثر نفیس و ارزشمند، فارغ از هرگونه رنگی جلوه‌ای خاص به شبستان جنوبی مسجد بخشیده است و با در برداشتن نمونه‌های زیبایی از هنرهای گوناگون ادوار اسلامی از اهمیت بسیاری برخوردار است .

چهار ايوان اطراف حیاط، شاخصه‌ی شيوه مسجد سازی در ايران را به نمایش گذاشته است که پس از احداث آنها در ساير مساجد نيز رواج يافت.

 

ایوان‌های مسجد جامع اصفهان

ایوان استاد

در قسمت غربی مسجد، ایوانی بسیار زیبا و بدون نقص طراحی شده است که نیز معروف به «صفه استاد» می‌باشد. این ایوان درعصر سلجوقی بنا شده اما تزئینات آن به دوره صفویان برمی‌گردد. در صفه استاد عباراتی به خط بنایی بسیار زیبا نوشته شده است که اشاره به محبوب بودن حضرت علی (ع) در همه ادوار دارد .

چـون نامه جـرم ما به هم پیـچیدند                          بردند و به میزان عمــــل سنجیدند

  بیش از همه کس گناه ما بـــــــود                          ولی ما را به محبت عـــلی بخشیدند

در حیاط این مسجد، سنگاب‌هایی برای نوشیدن آب تعبیه شده است که به دلیل دور ماندن ازتابش نور خورشید و خنک ماندن آب در زیر ایوان‌ها قرار گرفته است .

ایوان شاگرد

درست مقابل صفه استاد، ایوانی بنام «صفه شاگرد» بنا شده که با تزئینات زیبا و مقرنس‌های بسیار ظریف‌تری نسبت به «صفه استاد» طراحی شده است.

ایوان صاحب و ایوان درویش

وجود «صفه صاحب» در جنوب و «صفه درویش» در شمال یکی از فنون بسیار جالب معماری ایران را بیان می‌دارد و باعث نمایی تماشایی در حیاط مسجد شده است.

گنبد تاج‌الملک

شبستان شرقی مسجد با ستون‌های مدور و قطور، گنبد زیبا و منحصر به فرد «تاج الملک» را در آغوش کشیده است.

نقوش بی‌بدیل و چینش آجرهای این گنبد خاکی، معماری باشکوه دوره سلجوقی را بازگو می‌کند.

محراب اولجایتو

«محراب اولجایتو» در شبستان شمالی مسجد، تصویری بسیار زیبا از هنر گچبری را به نمایش گذاشته است.

در کنار این محراب منبری منبت کاری شده به چشم می‌خورد که متاسفانه تاریخ ساخت آن در هاله‌ای از ابهام می‌باشد.

شبستان بیت‌الشتاء

قدم نهادن در هر قسمتی از این مسجد ورود به جهانی دیگر است.

شبستان زمستانی که با نام «بیت‌الشتاء» نیز خوانده می‌شود با معماری خاصی، فضای عرفانی را برای عبادت کننده فراهم کرده است.

این شبستان با وجود سنگهای مرمر در وسط هر طاق توانسته نور حاصل از تابش خورشید را با ظرافتی ماهرانه بین ستون‌ها هدایت کند و مخلوق را برای خلوت کردن با خالق آماده می‌کند.

مدرسه مظفری

در گذشته به دلیل ساخت کتابخانه‌های عظیم و همچنین وجود آرامش خاص که فضا را برای یادگیری فراهم می‌کرده، ساخت مدارس در مساجد تاریخی مرسوم بوده است.

«مدرسه مظفری» در ضلع شمالی مسجد در ادوار مختلف پذیرای طلاب دینی بوده است و لازم به ذکر است تزئینات کاشی و آجر در این مدرسه بسیار هنرمندانه کار شده است.
پیرو باورهای دینی در اسلام تفکر نوعی عبادت محسوب می‌شود و به همین دلیل ساخت مساجد پر رمز و راز صورت می‌گرفته است تا هر کسی که وارد آنها می‌شود وادار به فکر کردن شود.

اگر شما هم می‌خواهید سفری متفاوت را تجربه کنید حتما سری به سایت هالی تور بزنید و در قسمت تور، تور اصفهان را ثبت نام کنید تا این شهر را متفاوت تر از قبل ببینید.

به قلم صفورا رستمی فرد